استان کرمان، در جنوب شرقی ایران، با مساحتی حدود ۱۸۰ هزار و ۷۲۶ کیلومتر مربع در
واقع ۱۱ درصد از خاک کشور را به خود اختصاص داده است که از این لحاظ، پس از استان
خراسان، دومین استان پهناور کشور محسوب می شود.
مرکز استان کرمان، شهر تاریخی کرمان است و مهم ترین شهرهای آن عبارتند از: بافت،
بردسیر، بم، جیرفت، رفسنجان، زرند، سیرجان، شهربابک، کهنوج
استان کرمان یكی از مرتفع ترین استان های كشور در ناحیه کویری و کم
آب ایران است. شهرستان بافت در میان شهرستان های تابع این استان،
با ارتفاع ۲,۲۵۰ متر از سطح دریا به عنوان سومین شهر مرتفع ایران
به شمار می آید و همین باعث شده «بام ایران» و «سیبری جنوب» خوانده
شود. بلندی‌های این استان دنباله رشته کوه های مرکزی ایران هستند
که از چین خوردگی‌های آتشفشانی آذربایجان آغاز شده و تا بلوچستان
ادامه می‌یابند، البته این بلندی ها، در فلات مرکزی چندین بار به
وسیله حوزه‌های پست داخلی و کویری قطع می شوند. زمین شناسان زمان
تشکیل این چین خوردگی ها را همزمان با پیدایش فلات داخلی و عقب
نشینی دریای تتیس می دانند. براساس این نظریه، به دنبال حرکات کوه
زایی و باز شدن دهانه ی آتشفشانی، کف دریای تتیس بالا آمد و آب
دریاهای اطراف بر اثر تبخیر شدید و تراکم رسوبات آن خشک شد و قشر
ضخیمی از رسوبات نمک دریا روی آن ها باقی ماند و کویرهایی چون کویر
لوت را تشکیل داد. در نواحی پست، ذرات حاصله از متلاشی شدن و
فرسایش کوهستان ها، روی هم انباشته شد که با وزش باد به حرکت در می
آیند و تپه های متحرک شنی را به وجود می آورند.
رشته کوه های مرکزی به دو رشته کوه تقسیم می شوند که اولی؛ از شمال
غربی به جنوب شرقی کشیده شده اند و مهم ترین آن رشته کوه های
بشاگرد کوهبنان است. این رشته کوه ها دنباله کوه های جندق و
بیابانک هستند که تا کرمان و بم گسترش یافته اند همچنین می توان در
این منطقه به کوه هایی چون کوهبنان، طغرل الجرد یا تخ راجه، پلوار،
سیرچ، ابارق و تهرود اشاره کرد.
دومین رشته کوه، رشته کوه هایی هستند که از یزد تا کرمان و چاله
جازموریان کشیده شده اند و به موازات رشته اول امتداد دارند. از
ارتفاعات مهم این رشته نیز می توان کوه های مدوار، شهر بابک، کوه
پنج، چهل تن، لاله زار، هزار بحر آسمان، جبال بارز و شهسواران را
نام برد. همچنین رشته کوه دیگری به نام رشته کوه های بشاگرد در
جنوب شهرستان کهنوج قرار دارند که این منطقه را از استان هرمزگان
جدا می سازد.
غیر از کوه های یاد شده؛ مهم ترین کوه های این استان عبارتند از؛
کوه هزار با ارتفاع ۴,۵۰۱ متر، مرتفع‌ترین قله استان کرمان و جنوب
ایران، استکوه هزار در کرمان، چهارمین کوه مرتفع ایران، کوه کوشا
یا کوه شاه بافت در شمال بافت.
ارتفاعات، پستي و بلندي‌ها، شرايط اقليمي ويژه و آب و هواي
متفاوتي را در نواحي مختلف‌استان به وجود آورده‌است. آب و هوای
این منطقه در نواحي شمال، شمال غرب و مركز، خشك و معتدل، در
نواحي جنوبي و جنوب شرقي، گرم و مرطوب و در مركز استان یعنی
شهر كرمان، خشك ونيمه معتدل است.
استان کرمان همواره تحت تاثیر بادهای مختلف منطقه ای و محلی قرار
دارد. وزش این بادها، آب و هوای آن را دچار تحولات و تغییرات قابل
توجهی می کند. این بادها به طور عمده از نوع بادهای موسمی خشک
هستند که در ماه های اسفند، فروردین و اردیبهشت می وزند و جهت وزش
آن ها از جنوب غربی به طرف شمال شرقی و شرق همراه با خاک و شن است.
در مقابل این بادها؛ بادهای غربی و شمال غربی قرار دارند که با عث
ریزش باران در زمستان و بهار می شوند.
در رابطه با رودخانه های جاری این استان باید گفت که؛ مهم ترین
رودخانه این منطقه «هلیل رود» است که شاخه های مهمی مانند زردشت از
گوهر، بافت از لاله زار، رابر از الفتح یا شاه کوه، طیل از کوه
هزار و اسفندقه از ارتفاعات اسفندقه به آن می پیوندند و پس از
آبیاری کردن جیرفت و شهرستان های کهنوج وارد هامون جازموریان می
شوند. از دیگر رودخانه های این استان می توان آب بخشا در برد سير،
راور در منطقه راور، خبر در منطقه خبر بافت، رود خانه تنگوييه یا
پلنگي در سير جان، ابراهيم آباد، اندوهجرد، آب باريك، آبشور
اسفندقه را نام برد.
پیشینه تاریخی
قبل از مهاجرت آريائی ها به ایران، تمدن های متعددی توسط مردمان
بومی به وجود آمده بود که به عنوان نمونه تمدن بزرگ «اَرَت»
درکناره های حاصلخيز هليل رود، قسمتی از جنوب کرمان بود، اين تمدن
اکنون با نام شهر «دقيانوس یا جیرفت»، تمام فرضيه ها و نظريات
کارشناسان، صاحب نظران تاريخ و باستان شناسان را درباره ی خاستگاه
اولين تمدن های جهان دگرگون کرده و بعيد نيست ايالت باستانی
«کارمانيا یا همان کرمان امروزی» به عنوان اولين جايگاه پيدايش
تمدن در جهان باستان شناخته شود.
از لحاظ تاریخی سابقه سكونت و استقرار انسان در منطقه كرمان به
هزاره چهارم قبل از میلاد می رسد. این منطقه یكی از قدیمی ترین
نواحی ایران به شمار می رود. نام كرمان در دوره های قبل از اسلام،
«بوتیا» و «كارامانیا» بوده است. البته برخی بر این عقیده اند كه
كرمان دگرگون شده كلمه «كریمان» است و عده ای نیز آن را مشتق از
«كارمانیا» قدیم به معنی «جایگاه دلاوری و نبرد» ذکر می کنند. در
حالی که مورخان عرب و یهود، كرمانرا فرزند «هیتال یا هپتال» از
نبیره های نوح می دانند، هرودوت از شش طایفه شهری و روستا نشین و
چهار طایفه چادر نشین نام می برد كه این شش طایفه شهری شامل:
مرفیان، ماسپیان، پانتالیان، دروسیان، گرمانیان هستند. مركز كرمان
را در قدیم «گواشیر» و «بردشیر» می خواندند. «گواشیر» در اصل «كوره
اردشیر» یعنی « شهر اردشیر» بوده که به تدریج «گواشیر» شده است و
نام آن در کتیبه بیستون به صورت « یوتیه » ذکر شده است. آنچه مسلم
است؛ نام کرمان از نام یکی از ده شاخه اصلی پارسی ها گرفته شده است
که در پی مهاجرت به قسمت جنوب ایران آمدند. شاخه‌های اصلی پارسی ها
عبارت بودند از: پاسارگادی، مارافی، کرمانی، ماسپی، پانتیالی،
دروسی، دایی، مردی، دروپیکی و ساگارتی.
کرمان در زمان هخامنشیان بخش عظیمی از شهر ساتراپی فارس به شمار
می‌رفت و شهرهای چون شیرگان یا همان سیرجان امروزی، تپه یحیی یا
بردسیر و بافت امروزی، به اردشیر باستان، گواشیر یا کرمان امروزی،
پهره باستان یا فهرج امروزی، ارگ بم، نرماشیر، راین و جیرفت از شهر
های قدیمی این سرزمین هستند.
در پايان حکومت هخامنشيان ايالت کرمان همانند ديگر ايالت ها، مورد
تاخت و تاز سپاهیان اسکندر مقدونی قرار گرفت که در پی این تهاجم و
توقف دو ماهه ی لشگر اسکندر مقدونی، خسارت های سنگينی بر کرمان و
مردمانش وارد آمد.
در دوره ساسانیان فرمانروای کرمان، عنوان شاه را به خود اختصاص
داد؛ به عنوان نمونه؛ بهرام چهارم در سال ۳۸۸ میلادی، به علت این
که در زمان پدرش والی کرمان بود به کرمانشاه یا شاه کرمان معروف
بود.
در دوره اسلامی از سال ۲۱ تا ۲۵۳ هـ ق، یعنی تصرف این منطقه توسط
یعقوب لیث، موسس سلسله صفاریان، همواره مورد هجوم اعراب قرار می
گرفت.
این سرزمین با روی کار آمدن دولت هایی چون سامانیان، دیلمیان، آل
بویه و سلاجقه، جزو مناطق زیر سلطه آنان به شمار می رفت.
در سال ۶۱۹ هـ. ق، هم زمان با حمله چنگیز خان مغول به خراسان،
«براق حاجب» از حاکمان خوارزم شاهیان بر کرمان تسلط یافت و به طور
رسمی سلسله قراختاییان را تاسیس کرد.
بعد از به روی کار آمدن دولت تیمور گورکانی و انقراض حکومت
قراختاییان، این منطقه به تصرف وی در آمد ولی بعدها سلسله های
قراقویونلو و آق قویونلو به ترتیب کرمان را جزو متصرفات خود در
آوردند.
در سال ۱۱۳۲ هـ. ق، محمود افغان پس از دو بار لشکرکشی به این
سرزمین به منظور تصرف اصفهان توانست ابتدا کرمان و سپس اصفهان را
زیر سلطه خود در آورد.
پس از شکست اشرف افغان توسط نادر شاه افشار و خلع شاه طهماسب دوم
از سلطنت، کرمان نیز به تصرف نادر شاه، موسس سلسله افشاریه در آمد.
در پی کشته شدن نادر شاه، در سال ۱۱۶۳ تا ۱۱۹۳ هـ. ق، کریم خان زند
توانست بعد از سرکوب مخالفان خود، خدا مراد زند را با سپاهی به
کرمان فرستاد و این سردار هم توانست بدون هیچ گونه مانعی کرمان را
متصرف شد.
در سال ۱۲۰۹ هـ. ق، ماجرای پناهنده شدن لطفعلی خان زند به کرمان،
حمله آقامحمدخان وفاجعه قتل و نیز کورکردن عده ی زیادی ازمردم
کرمان، فرار لطفعلی خان به بم و کور کردن او از اوراق سیاه این عصر
محسوب می شود. هرچند که پس از او حاکمانی چون محمداسماعیل خان
نوری، پسرش و نیزابراهیم خان ظهرالدوله کوشیدند تا با اقدامات
عمرانی خود این خاطرات دردناک را به فراموشی سپارند و مورد قبول
مردم این منطقه قرار گیرند. ولی این خاطرات همچنان جزو وقایع
دردناک تاریخ باقی ماند.
اقوام و زبان
مردم استان کرمان همانند مردمان سایر مناطق مرکزی ایران از نژاد
آریایی و فارس هستند. اما در قرن های گذشته اقوام مختلفی به ویژه
از اقوام و عشایر ترک آسیای میانه و مغول، این منطقه را به عنوان
محل سکونت خود انتخاب کردند. غیر از اقوام ترک و مغول گروهی از
عشایر لر، لک و طوایفی از قوم بلوچ به این سرزمین مهاجرت کردند.
ساکنین کرمان بیشتر به زبان فارسی که همان فارسی دری است گفتگو می
کنند ولی با توجه به مهاجرت اقوام مختلف از طوایف لر، ترک و مغول،
تنوع زيادي در لهجه و گويش محلي در شهرستان های این استان به صورت
متفاوت ومتنوعی به چشم مي خورد. ولی با این وجود غلبه اصلی ب
ا
گویش فارسی و لهجه کرمانی است به طوری که امروزه گفتگو با گویش های
لری و ترکی بسیار کم رواج دارد.
موقعیت
اجتماعی و اقتصادی
وسعت زیاد و ساختار تشکیلات زمین ساختی استان کرمان باعث شده این
استان مقام اول کشور را در زمینه معادن متعدد و غنی به دست آورد.
دراستان کرمان معادنی نظیر آهن، مس، سرب وروی وجود دارد که بعضی
ازآنها دارای پیشینه ای کهن و چندین هزارساله دربهره برداری هستند.
معادن مهم استان عبارتنداز: معدن مس سرچشمه، مس میدوک، سنگ آهک گل
گوهرسیرجان، زغال سنگ پابدانا، کرومیت اسفندیه وفاریاب وتیتانیوم
کهنوج.
فعالیت ساکنین استان کرمان در بخش صنایع به دو صورت صنایع دستی و
ماشینی انجام می گیرد که بخش صنایع دستی خود به دو نوع صنایع دستی
و صنایع کارگاهی تقسیم می شود. از صنایع دستی مهم آن می توان از:
شال، پته و ترمه نام برد که البته به غیر از پته دوزی، بقیه از
رونق سابق برخوردار نیستند.
صنایع دستی کارگاهی نیز شامل قالی بافی، جاجیم بافی، گلیم بافی و
خورجین بافی است که هنوز هم رواج دارند. اما بخش ماشینی استان که
این بخش نیز به سه دسته کارگاهی کوچک، متوسط و بزرگ تقسیم می‌شوند
و عبارتند از: سیمان، خانه سازی، نوشابه سازی، قند، ذغال سنگ و مس.
از بین صنایع ماشینی یاد شده صنعت مس دارای شهرت جهانی است.
معادن استان در تامین مواد اولیه مورد نیاز صنایع کشور نقش
ارزنده‌ای را بر عهده دارند. معادن سرشار آهن، ذغال سنگ، مس و دیگر
فلزات، چرخ‌های صنعت استان و کشور را به گردش در می‌آورند. معادن
ذغال سنگ قسمتی از نیاز کارخانه ذوب آهن اصفهان را تامین می‌کنند.
معدن مس سرچشمه کرمان که به گواهی کارشناسان از غنی‌ترین و
خالص‌ترین معادن مس درجهان به شمار می‌رود، از ویژگی‌های اقتصادی
استان کرمان محسوب می شود.
معادن کرومیت بافت، جیرفت و کهنوج نیز از مهم ترین معادن کرومیت
ایران به شمار می‌روند و معدن تیتانیوم کهنوج تنها معدن از این فلز
در ایران است .
صرف نظر از منابع معدنی و صنایع استان کرمان و با توجه به شرایط
اقلیمی، میزان منابع آب، موقعیت جغرافیایی و روش کشت اراضی، استان
کرمان در حوزه کشاورزی به سه منطقه کشاورزی، تقسیم می شود که
عبارتند از: مناطق کشاورزی خشک و کویری در شهرهای چون رفسنجان
زرند، سیرجان، مناطق کشاورزی معتدل کوهستانی در مناطقی مانند:
بافت، کهنوج و مناطق کشاورزی گرمسیری در نواحی مثل: بم، جیرفت،
کهنوج.
از مهم ترین محصولات کشاورزی این استان می توان به: گندم، جو، سیب
زمینی، پسته، حنا، وسمه، پنبه و چغندر قند اشاره کرد .در کرمان
انواع محصولات سردسیری شامل گردو، بادام، گلابی، هلو، آلبالو، آلو،
گیلاس، سیب و خرما و نیز مرکباتی نظیر پرتقال، لیمو شیرین، نارنگی،
نارنج و گریپ فروت تولید می شود.
این استان در زمینه تولید پسته در کشور رتبه اول را به خود اختصاص
داده به طوری که بیش از ۹۵ درصد این محصول در این استان و به ویژه
شهر رفسنجان با ظرفیت ۷۰ درصد، تولید می شود.
نبود خاک حاصلخیز و محدودیت مراتع سرسبز در استان کرمان باعث شده
دامپروری در آن از رونق چندانی برخوردار نباشد ولی با این وجود
دامداری به سه طریق روستایی، عشایری و صنعتی صورت می گیرد.
سوغات
بخش شیرینی : کلمپه، کماج سهن، حلوا، قاووت،
مسقطی سیرجان
بخش کشاورزی : زیره، پسته، گردو ، خرما،
مرکبات
بخش صنایع دستی : ترمه، پته، شال، فرش، گلیم،
کارهای قلم زنی، ظروف مسی
صرف نظر از سوغاتی های ذکر شده در بخش شیرینی، کشاورزی و صنایع
دستی، باید از گیاهان دارویی چون: حنا، سدر، کتیرا و نیز عطر و
عرقیاتی مانند گلاب نیز نام برد.
جاذبه های گردشگری
قلعه دختر و قلعه
اردشیر
قلعه دختر از قدیمی ترین آثار
تاریخی در شهر كرمان است . این قلعه كه در بیشتر تواریخ به نام
قلعه كوه آمده و در مشرق كرمان برافراز صخره هیی از سنگ قرار گرفته
است.
ساختمان های این قلعه روی هم به دو قسمت مجزا تقسیم می شود. قسمتی
كه بر فراز قلعه نسبتا مرتفع جنوب شرقی قرار دارد و سابقا قلعه كوه
نامیده می شد و كاملا به علت وضعیت طبیعی از قلع دیگر مجزاست .
قسمت دوم بر تپه كوتاه تری قرار دارد و به قلعه دختر موسوم است .
قسمتی از این قلعه اردشیر شهرت دارد . قلعه اردشیر در بالای تپه
مرتفعی واقع شده كه تا سطح جلگه قریب پانصد پا ارتفاع دارد.
از قطعات كاشی كه در محوطه
قلعه دیده شده بر می آید كه بعضی از ساختمان های آن علاوه بر جنبه
های نظامی ، جنبه بزمی نیز داشته و هنر و ذوق در تزیین آن دخالت
كرده است
مسجد ملک
این مسجد که در بافت قدیم شهر
كرمان در محله ای موسوم به شاه عادل بنا شده یكی از قدیمیترین و
بزرگترین مساجد ایران و كرمان است كه سابقه تاریخی آن به قرن 5
میرسد این مسجد با شبستانهای متعدد و صحن وسیع جاذبه تاریخی خود
را حفظ كرده است وجود برج آجری و سه محراب گچ بری شده حكایت از
قدمت و دیرینگی این مسجد دارد.
این مسجد در زمان تورانشاه
سلجوقی ساخته شده است چنانچه در سمطالعلی آمده است :
ملك قاوردین جعفر بیگ داودبن میكائیل در ملك بروجحر كرمان و شیراز
و عمان و ماهیانی در شبانكاره نافذ امر ونهی شد و بعد از انطوا
بساط دولت او پسرش سلطانشاه وارث اعمار و اعمال او گشت و پس از
آنكه ده سال از ملك و سلطنت مقرون باین و استقامت تمتع یافت جهان
را وداع كرد و برادرش ملك نیكوكار معدلت شعار عماد و الدنیا و
الدین ملك تورانشاه تاج و تخت را بزیور فرطلعتش آرایش داد و درست
تمام عیار سلطنتش سكه و الهام ولایت داشت و محیای زیبای مملكتش
بگلغونه كرامت و تایید مورد بود و جامع ظاهر شهر كرمان و رباط
تورانشاهی و غیر هامن بقاع الخیر و ابواب الخیر افراشته و بنا كرده
معمار در عدل گستری و رعایت پروری گذرانید به بهشت عدن خرامید
سلاله مطعون و نتیجه ملعونش ایرانشاه كه پدر چون خاكستر از آتش
آمده حاكم شد .
یخدان مؤیدی
یخدان مؤیدی از آثار تاریخی
شهر کرمان است.
عناصر تشکیل دهندة یخدانها عبارت‌اند از: مخزن, حصار, استخر و چالة
یخ. پلان مخزن دایره شکل است که گنبدی از نوع "بَستو" بر روی آن
احداث کرده اند. حصار آن نسبتاً بلند و 12 متر ارتفاع دارد. مصالح
بنا خشت خام و ملات گل است. کاربری یخدان در گذشته نگهداری یخ برای
ایام تابستان مردم شهر بوده است. این بنا در اواخر دوره صفویه بنا
شده و نام «مؤیدی» از آن نظر است که قنات مشهور به قنات مؤیدی آب
آن را تأمین می نموده است
باغ شاهزادهٔ ماهان
باغ شازده (شاهزاده) یکی از
زیباترین باغ‌های تاریخی ایران محسوب میشود. این باغ در حدود ۴
کیلومتری شهر ماهان و در دامنه کوه‌های تیگران واقع شده و مربوط
به اواخر دوره قاجاریه می‌باشد.
این باغ به دستور عبدالحمید میرزا ناصرالدوله حاکم کرمان طی یازده
سال حکمرانی وی (۱۲۹۸ ه . ق تا ۱۳۰۹ ه. ق) ساخته شد و با مرگ وی
نیز بنای آن نیمه تمام رها شد. گفته میشود وقتی خبر مرگ ناگهانی
حاکم را به ماهان می‌برند، بنّایی که مشغول تکمیل سردر ساختمان بود
تغار گچی را که در دست داشته محکم به دیوار کوبیده و کار را رها
کرده و فرار نموده است. به همین علت جاهای خالی کاشی‌ها را بر سردر
ورودی می‌توان دید. تاریخ بنای باغ ۱۲۷۶ خورشیدی است
آتشکده و موزه
زرتشتیان کرمان
تنها موزه مردم شناسی
زرتشتیان جهان در آتشکده شهر کرمان جای دارد.
فکر بنیانگذاری موزه مردم‌شناسی زرتشتیان کرمان از سال 1362
همراه با بنیانگذاری کتابخانه انجمن زرتشتیان کرمان جان گرفت.
ساختمان موزه در دههی 1370 به
کوشش بهدینان فرزانه، هرمزدیار اشیدری و مهیندخت سیاوشیان پی ریزی
و در سال 1380 پایان یافت.
از كهن‌ترین اشیاء این موزه یک جلد کتاب دستنویس گات‌ها با
پیشینه‌ی بیشتر از دویست سال و یک آتشدان دستی با تاریخ حک شده
1207 است.
از بخش‌های ارزشمند این موزه بخش فرتور و اسناد است که فرتورهای
انجمن ناصری زرتشتیان کرمان و رفسنجان و فرتورهای سرشناسانی چون
ارباب کیخسرو شاهرخ، میرزا برزو آمیغی، کشور خانم و پوراندخت در
بین آنها ارزش بسیاری دارد.
بخشی از این موزه به انواع آتشدان، روغن سوز، پیهسوز و چراغ لاله
را اختصاص داده شده است.
لباس‌های زنانه‌ای با دیرینگی 50 تا 150 سال و پیشینهای که در
اسناد هخامنشی تا ساسانی دیده میشود، گویای پوشش زنان زرتشتی است.
مخنا، لچک، چارقد، کت، پیراهن و شلوار گلدوزی شده از انواع آن بوده
و زیبایی ویژه‌ای دارند
.
آرامگاه مشتاق علیشاه
گنبد مشتاقیه که به سه گنبد
نیز شهرت دارد، از آثار دوران قاجار در شهر کرمان است که در گذشته
در جوار قبرستان کهنه و خارج از حصار شهر قرار داشته است. این
محوطه ابتدا مزار میرزاحسین‌خان جد اعلای سادات معروف به میرحسینی
کرمانی بوده است. مشتاق در سال ۱۲۰۶هجری قمری به جرم آن‌که قرآن
را با نوای سه‌تار مى‌خواند، سنگسار شد و جسد او را در کنار مقبره
میرزا حسین خان دفن کردند که اینک این مزار معروف به مشتاقیه است.
سه گنبد در سال ۱۲۶۰ قمری بر روی قبور مشتاق علیشاه، شیخ اسماعیل و
کوثرعلیشاه بنا گردید. آثار تزئینی مجموعه مشتاقیه که در قرن اخیر
ساخته شده است شامل کاشی‌کاری، نقاشی، گچبری، کاربندی و مقرنس
می‌باشد..
کانال تلگرام آژانس هواپیمایی
.
