در باور نیاکان باستانی ما، تن بیجان، هیچ ارزشی نداشته و ناپاک بود. از اینرو، نحوهی از بین رفتن جسد نیز چندان اهمیتی نداشت و فقط تنها قاعدهی ضروری در باب تدفین اموات این بود که از بین رفتن جسد آنها موجب آلودگی مکان زندگی نشود. تحت تاثیر همین باور، صخرهها و بلندیهای دور از آبادیها را برای تدفین اموات انتخاب میکردند. این تدفینها به روشهای مختلفی انجام میشد که نتیجهی اعمال این روشها، باقی ماندن ابنیهی کهن بیشماری مانند گوردخمهها و دخمهها در این سرزمین است.
دخمه (برج خاموشان)
در این روش، که مورخین، منشاء آن را اقوام آریایی ساکن در مناطق سردسیر و پربرف میدانند، بر فراز بلندیهای دور از آبادی، مکانی را ایجاد کرده و اموات را در آنجا قرار میدادند تا اجساد، توسط حیوانات و پرندگان متلاشی شوند. درون دخمهها برای جمعآوری و امحای استخوانهای باقیمانده، استودان تعبیه میکردند. واژهی استودان از ترکیب واژههای استو به معنای استخوان و دان به معنای جایگاه ساخته شده است. استودان چاهی است با دیوارهی سنگی که در میان دخمهها حفر میشد، استخوانهای باقیمانده درون آن انبار میشد تا با استفاده از موادی نظیر آهک و گوگرد بهطور کامل نابود شود. از آنجا که بسیاری از این دخمهها برجهای سنگی استوانهای شکل هستند، برج خاموشان نیز بر آنها اطلاق میشود.
گوردخمههای ایران
گوردخمههای ایران از حیث قدمت به سه گروه اصلی تقسیم میشوند: گوردخمههای مربوط به دوران مادها، گوردخمههای مربوط به دوران هخامنشیان و گوردخمههایی که مربوط به دورههای تاریخی بعد از هخامنشیان میشوند.
گوردخمههای یافت شده از دوران مادها
این گوردخمهها نوع تکاملیافتهی گوردخمههای اورارتویی هستند و تنها تفاوتشان با گوردخمههای اورارتویی این است که نمای ورودی آنها دیگر ساده نیست، نقشبرجستهها و تزیینات معماری مانند ستونها و نیمستونها در آنها به کار رفته است. این نماهای ورودی بر اساس اهمیت فرد مدفون و تاریخ ساخت، اشکال متفاوتی دارند. بر خلاف گوردخمههای هخامنشیان، صاحبان این گوردخمهها، مشخص و معین نیستند و چون در طول تاریخ، مورد دستبردهای فراوان قرار گرفتهاند، از چگونگی دفن اموات در آنها و ماهیت اشیای همراه فرد مدفون، هیچ اطلاعاتی در دست نیست.
گوردخمههای هخامنشی
این گوردخمهها بر خلاف گوردخمههای مادها همگی شکلی یکسان دارند. این گوردخمهها طرح یک صلیب را دارند و ورودی آنها معمولا در محل تلاقی دو خط صلیب قرار دارد. در اطراف ورودی و روی خط افقی صلیب، نیمستونها کنده میشدند. در قسمت بالایی صلیب، نقش برجستههای ظریفی قرار داشته و قسمت پایین صلیب معمولا فاقد تزیین بوده است. نخستین نمونهی این گوردخمهها مربوط به داریوش بزرگ است و نمونهی بسیار زیبای این گوردخمهها، گوردخمهی خشایارشا در نقش رستم است.
گوردخمههای پس از هخامنشی
طبق تحقیقات تاریخی انجام شده پس از هخامنشیان تا ورود اسلام به ایران و تغییر در باورهای مردم نسبت به تدفین اموات، ساخت گوردخمهها با توضیحاتی که آمد، رواج چندانی نداشته و حتی در برخی از دورههای تاریخی این زمان، هیچ نمونهای وجود نداشته است.گوردخمههایی که در این دوره ساخته میشدهاند، به منظور دفن رعایا و به شکل
تاریخ خبر: شنبه 30 دی 1396
ساعت: 9:56:12 AM