مدرسه غیاثیه یکی از آثار تاریخی استان خراسان رضوی است که در حاشیه جنوبی روستای خرگرد در فاصله ۵ کیلومتری شهر خواف و در نزدیکی مرز افغانستان قرار دارد.
در زمان قدیم، مساجد و مدارسی به صورت مکتب‌خانه وجود داشت، مدارسی که جلسات بحث و تدریس طلبه‌ها یا جلسات قرآن به شمار می‌رفت، مدارسی که بناهای با شکوهی داشتند و معماری‌های آن‌ها درخور توجه بودند. خراسان بزرگ نیز به برکت وجود بارگاه امام رضا (ع)، شاهد بنا شدن چنین مدارسی در خود بوده است. مدرسه غیاثیه خرگرد در استان خراسان رضوی از جمله ابنیه چهار ایوانی و آجری است که در زمان شاهرخ تیموری به سعی پیر احمد خوافی ساخته شده است. این مدرسه در دوران شکوه خود، از بهترین دانشگاه‌های اسلامی به شمار می‌آمد و دانشمندان بسیاری را پرورش داد. اما متأسفانه پس از ظهور سلسله صفویان و به دلیل تعصبات شدید شاهان صفوی، این مدرسه پس از ۶۰ سال رونق خود را از دست داد.
مدرسه غیاثیه اثری بر جای مانده از شهر خرگرد قدیم در خراسان است؛ شهر خرگرد که در دوران سلجوقیان استطاعت نظامیه داشته و در زمان تیموریان بنایی چنین باشکوه در آن احداث شده است. روستای غیاثیه زادگاه وزیر مقتدر شاهرخ، غیاث‌الدین پیر احمد خوافی، بانی مدرسه غیاثیه است. زمان ساخت این بنا بین سال‌های ۸۴۲ تا ۸۴۷ هجری است. این مدرسه به دست هنرمندان معماری قوام‌الدین و غیاث‌الدین شیرازی بنا نهاده شده است. مدرسه غیاثیه خرگرد خواف، نماینده کامل معماری دوره تیموریان است. معمار این مدرسه، استاد قوام‌الدین شیرازی بود که در حال ساختن این بنا درگذشت و کار نیمه تمام وی را برادرش، غیاث‌الدین شیرازی که معمار مجموعه گوهرشاد و هرات بود، کامل کرد.
بر اساس کتیبه موجود در کناره ایوان ورودی مدرسه، این بنا در قرن نهم هجری قمری به دستور خواجه غیاث‌الدین پیر احمد خوافی، وزیر سلطان شاهرخ تیموری بنا شد و به همین دلیل به غیاثیه شهرت یافت.
با آن که این بنا، آخرین بازمانده و یادگار دوره تیموریان است، ولی شباهت بسیاری با آثار معماری دوره سلجوقی دارد. این مدرسه دارای صحنی چهار ایوانی است که ارتفاع آن‌ها به ۱۱ متر می‌رسد. در اطراف این صحن، برای استفاده طلاب، ۳۲ حجره در دو طبقه ساخته شده است و برای تدریس مدرسان، تالارهای گنبددار وسیعی بنا شده و در دو سوی هشتی ورودی، دو تالار بزرگ به عنوان مسجد و مدرسه در نظر گرفته شده است.
در چهار گوشه صحن نیز، اتاق‌هایی با سقف گنبدی ساخته شده و ۸ نورگیر، دورتادور پایه گنبدها را گرفته است. هشتی ورودی اصلی مدرسه، از سمت راست و چپ، به ۲ اتاق بزرگ با سقف گنبدی ختم می‌شود که فضای سمت راست، مسجد و فضای سمت چپ، سالن اجتماعات است. هشتیِ حد فاصل بین این دو فضا نیز، سقفی گنبدی دارد. نمای اصلی سردر ورودی مدرسه غیاثیه، از لحاظ کاشی‌کاری و استفاده از تزئینات معماری، زیبایی و شکوه بیشتری نسبت به دیگر قسمت‌های بنا دارد؛ چشم‌نوازی رنگ‌های کاشی‌‌ها و آرامشی که به واسطه قرینه بودن عناصر به آدمی دست می‌دهد، از ویژگی‌های تزئینات این بنا است.در میان مدارس ایران، مدرسه غیاثیه در دقت و تنوع معماری، کامل‌ترین نمونه است. اهمیت هنری مدرسه غیاثیه نیز به حدی است که پژوهشگران معروف غربی همچون ساکلیس، هرتسفلد، گرابای و برنارد اوکین درباره آن به تحقیق پرداخته‌اند و از کتیبه‌های آن نسخه‌برداری کرده‌اند. مهم‌ترین ویژگی بنای مدرسه غیاثیه که آن را در زمره شاهکارهای قرن نهم هجری قرار داده است، استفاده گسترده از کاشی معرق جهت پوشش دیوارها است. نمای درونی و نمای بیرونی بنا، آراسته به کاشی‌کاری رنگارنگ معرق بسیار زیبا و کتیبه است. همچنین، پوشش داخل ایوان‌ها و تمامی دیوارهای بیرونی، با تلفیق کاشی و آجر زینت یافته‌اند. تمامی محققان معماری دوران تیموری، از مدرسه غیاثیه با تمجید و تحسین نام برده‌اند.مدرسه غیاثیه در دوران شکوه‌اش، از بهترین دانشگاه‌های اسلامی بوده است. در این مدرسه بناهای باشکوهی دیده می‌شود که معماری بی‌نظیری دارد. مدرسه غیاثیه خرگرد خواف، یکی از آن مدارسی است که در روزگار خود، به لحاظ نوع معماری و جایگاه علمی، کانون توجه بود و یکی از کامل‌ترین نمونه‌های دانشگاه اسلامی به‌شمار می‌رفت. بنایی که زمانی مهم‌ترین مرکز تعلیم و تربیت، به‌شمار می‌رفت، امروزه قدمگاه گردشگران است.
اگرچه خرگرد، امروزه روستای کوچکی بیش نیست، اما شواهد موجود، از رونق علمی آن در گذشته حکایت می‌‌کنند. چنان كه خواجه نظام‌الملک، وزیر ملکشاه سلجوقی در قرن پنجم هجری نیز آن را در رديف شهرهايی چون نيشابور و اصفهان قرار داده و مدرسه نظاميه باشكوهی در آن بنا نهاده است؛ این امر نشان می‌دهد که خرگرد در روزگار سلجوقیان نیز شهری درخور توجه بوده است.
این مدرسه با شماره ۱۲۶ در فهرست بناهای تاریخی و اماکن باستانی ایران در تاریخ پانزدهم دی ماه ۱۳۱۰ به ثبت رسیده است.
تاریخ خبر: یکشنبه 30 مهر 1396
ساعت: 4:55:49 PM
کانال تلگرام آژانس هواپیمایی
